گزارش دومین روز همایش فرهنگ و تکنولوژی

به گزارش بخش خبری پایگاه علم دینی به نقل از گذار، مراسم اختتامیه همایش ملی فرهنگ و تکنولوژی با موضوع “درنگی فرهنگی در مسیر پرشتاب صنعتی شدن” روز دوشنبه ۲۲اردیبهشت از سوی اندیشکده مهاجر و با حضور بزرگان اندیشه ایران در دانشگاه شریف برگزار گردید.

دکتر رضا داوری اردکانی، حجت الاسلام پارسانیا، حجت الاسلام غلامی، دکتر مصطفی تقوی، دکتر علی پایا، حجت‌الاسلام علیرضا پیروزمند، محمدرضا اسدی و دکتر رضا سلیمان حشمت از چهره‎های حاضر در این همایش بودند که به توضیح رابطه فرهنگ و تکنولوژی پرداختند. در ادامه گزارشی از سخنان ارائه گردیده تقدیم می گردد:

***

رضا داوری اردکانی؛ رئیس فرهنگستان علوم

نمی‌توان اثر تخریبی تکنولوژی را نادیده گرفت

رضا داوری اردکانی در مراسم اختتامیه همایش ملی فرهنگ و تکنولوژی با اشاره به موضوع آینده تکنیک و تکنولوژی گفت: توقع نداشته باشید که من به عنوان کسی که در فلسفه کار کردم درباره وضع آینده تکنولوژی و تحولات آینده تکنیک حرف بزنم. مقصود من یک مفهوم مبهم در خود موضوع است.

آینده، آینده تکنیک است یعنی در زمانی که در آن زندگی می‌کنیم چنان تکنیک قهری دارد که تکلیف بسیاری از چیزها را معین می‌کند. یعنی تکنیک تنها یک وسیله نیست که هر کس هرطور خواست از آن استفاده کند. بلکه تکنیک در حال حاضر سلطان است.

این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه در دوران جدید ذات تکنیک تغییر کرده و دیگر تکنیک یک هنر و صنعت نیست، گفت: این سخن به معنای توصیه بر اهتمام بر تکنیک یا بد دانستن آن و نهی از تکنیک نیست. بلکه سخن از حقیقتی است که اکنون می‌بینیم و موجود است.

داوری اردکانی خاطرنشان کرد: تکنیک هم، می‌تواند بد باشد و هم می‌تواند خوب باشد اما ملاک آن مهندسان و اهل فن هستند. که در نظر آنان تکنیک بد نتیجه رعایت نکردن قواعد تولید است.

وی با بیان اینکه مطرح می‌شود که چرا توجه نمی‌کنیم که وضعمان امسال بدتر از سال قبل می‌شود، اظهار کرد: شاید دلمان به این خوش باشد که تکنیک را اخذ کرده‌ایم و تولید می‌کنیم. اما فکر نمی‌کنیم که هرسال بدتر از سال قبل هستیم به این دلیل که تکنیک به ما اجازه نمی‌دهد فکر کنیم. البته تا وقتی تکنیک نبوده پیشرفت هم نبوده است.

داوری ادامه داد: اولین جایی که تکنیک آن را تسخیر کرده سیاست و اقتصاد است و تکنیک سلطان آنهاست. به طوری‌که نمی‌توانند از فرمان تکنیک سرپیچی کنند. مگر اینکه عالم و آدم دیگری ساخته شود.

چهره ماندگار فلسفه ایران در ادامه با اشاره به اینکه یکی از بنیانگذارن و پیشروان جهان متجدد گالیله بود که تکلیف جهان را مشخص کرد، افزود: کمتر عالمی به عظمت او نفوذ کرد. درحالی که او می‌گوید علم مفید است و همه مسائل را حل می‌کند و از علم آسیب و زیانی به جهان نمی‌رسد و این تفکر تا اواسط قرن نوزدهم گفتمان رایج و بانفوذ بود.

داوری اردکانی خاطرنشان کرد: اگر گفته گالیله طرحی انداخت و تا مدتها به عنوان فکر رسمی مطرح بود پس از آن طرح سلاح هسته‌ای دور انداخته شد که خود فیزیکدانان به فکر فرو رفتند و احساس مسئولیت کردند و عده ای گفتند باید از آن صرف نظر کنید که در بسیاری از اخلاقی‌ها این اثر کرد. لذا این فیزیکدانان بودند که گفتند بیاید از سلاح هسته‌ای صرف نظر کنیم البته خواسته آنان چرا که به هرحال نمی‌شود راه علم را سد کرد و نمی‌شود پژوهش در حوزه علم را متوقف کرد.

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به اینکه آلودگی محیط زیست یکی از آسیب‌ها و عواقب تکنولوژی است گفت: آلودگی محیط زیست عمر بیش از صد سال ندارد اما وقتی این سخن مطرح شد یا توقف گازهای گلخانه‌ای به وجود آمد مگر دولت آمریکا توجه کرد. البته دانشمندان گفتند که برخی تکنولوژی‌ها به محیط زیست آسیب می‌زند.
وی ادامه داد: گاهی اینگونه منعکس می‌شود که کلیسا جلوی تحقیقات درباره گسترش پژوهش‌های بیولوژی یا دستکاری و اصلاح نژادی را گرفت. درحالی که کلیسا دیگر آن قدرت زمان گالیله را ندارد و اگر پژوهش بیولوژیک متوقف شده است احساس خود پژوهشگران علم عامل آن بود. البته آنها نیز نتوانستند جلوی پیشرفت این تکنیک را بگیرند.

داوری اردکانی با تأکید براینکه تکنیک قادر و قاهر است و نمی‌گذارد انسان راجع به آن فکر کند، تصریح کرد: در فرهنگ اسلامی کمال بشر در قرب فرائض و نوافل حاصل می‌شود اما بشر امروز کمالش را در سازندگی و تصرف می‌بیند و تکنیک نوعی قدرت است. اما ما تکنیک را نمی‌بینیم بلکه تنها وسایل‌آن را می‌بینیم. ما در واقع ملک و مال وسایل و در اختیار وسایل هستیم و خیال می‌کنیم که تکنیک داریم.

وی در ادامه با طرح این سوال که باید ببینیم چه رابطه‌ای با تکنیک داریم، گفت: باید ببینیم ما رفیق صاحب یا برده تکنیک هستیم یا اینکه او از ما حرف می‌شنود یا ما از او.

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به تفاوت تکنیک قدیم و جدید اظهار کرد: قدیم ویرانگر نبوده است بلکه بیشتر سازنده و وسیله بوده است اما تکنیک جدید در ابتدا وجه سازندگی‌اش غلبه داشت. اما همان زمان مخرب، ویرانگر هم بود و کم کم در زمان ما این نسبت و تعادل برهم خورد تا جایی که سازندگی را کمتر می‌توان در آن دید.

این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: امروز نمی‌توانیم تشخیص دهیم که تکنولوژی با جان زندگی فرهنگ و اخلاق ما چه می‌کند. باید بپذیریم که ویرانگری تکنولوژی در دوران جدید بیش از سازندگی آن غلبه دارد. به طوری که می‌تواند در عرض یک ساعت همه زمین را تبدیل به خاکستر کند.

داوری اردکانی افزود: نمی‌توانیم اثر تخریبی تکنولوژی را نادیده بگیریم برخی می‌گویند پس باید جلوی آن را بگیریم اما اینکه چه کسی و کجا این کار را کند مهم است. اگر بیرون دایره بودیم چیزهایی انتخاب می‌کردیم که به صلاح بشر باشد اما متأسفانه هم در میدان هستیم و نمی توانیم از آن بگذریم.

وی افزود: البته ما باید به فکر توانایی‌های خودمان بوده و مراقب باشیم که احساس حقارت و ناتوانی نکنیم. در این صورت می‌توانیم حدود امکانات و توانایی‌های خود را تشخیص دهیم.

چهره ماندگار فلسفه در پایان توصیه کرد که بیایید در عمل امتحان کنیم که می‌شود تکنولوژی بد را کنار گذاشت. باید در مقام عمل اراده و فکر داشته باشیم و از خدا بخواهیم ما را درک مواجهه با تکنیک و استفاده بهتر از آن موفق کند.

***

حجت الاسلام پارسانیا؛ عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی

برای تغییر عالم باید فرهنگ دگرگون شود

حجت الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا طی سخنانی در اختتامیه همایش ملی فرهنگ و تکنولوژی در دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به موضوع تکنولوژی و فرهنگ از منظر حکمت اسلامی و صدرایی اظهار کرد: در حکمت رایج اسلامی و حکمای مشایی و اشراقی این بحث مطرح شده و دو برهان وجود دارد یکی می‌گوید عالم مادی، عالمی است که علم در آن وجود ندارد و براهین دیگر خلاف آن را می‌گوید.

     در حکمت رایج اسلامی و حکمای مشایی و اشراقی این بحث مطرح شده و دو برهان وجود دارد یکی می‌گوید عالم مادی، عالمی است که علم در آن وجود ندارد و براهین دیگر خلاف آن را می‌گوید. وی افزود: به عنوان مثال شیخ اشراق این عالم را چنین می‌داند که اصلا نمی‌تواند معلوم هم باشد و صدرالمتالهین در مباحثی که براساس مبانی اصالت وجود، تشکیک در وجود و هستی و … دارد به این نتیجه می‌رسد که علم، قدرت، اراده و صفات و اسماء سبعه مسابق هستی هستند و تا جایی که هستی است آنها نیز هستند و علم از احکام قدرت هستی است.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه دسته‌ای از آیات قرآن براین مسئله دلالت دارند، گفت: آیات تسبیح بر خداوند و بازگشت عالم به سوی او و یا آیات شهادت زمین و آسمان دلایلی براین مسئله هستند و اظهارات اهل کشف و شهود نیز سراسر از این مفاهیم است.

پارسانیا با بیان اینکه در حوزه حکمت باید این آیات تاویل شود، گفت: به نظر صدرالمتالهین این براهین عقلی نیستند بلکه تأکید می‌کنند علم در همه عالم وجود دارد. و از طرف دیگر براهین مخالف آن نیز مطرح است.

وی افزود: حال باید ببینیم کدام یک از این دو گذاره صحیح است و چه راهی برای حل این مسئله وجود دارد. بنابراین باید توجه کرد که در حکمت صدرایی وجود ماهیت در خارج، دو شی‌ء متفاوت نیست. از سویی دیگر هر کدام از این دو وجود و ماهیت احکامی دارند و از سویی دیگر حکم هر یک از دو متحد را می‌شود به دیگری داد.

این استاد حوزه و دانشگاه یادآور شد با توجه به آنچه صدرالمتالهین نیز می‌گوید می‌توان نتیجه گرفت که هیچ کدام از استدلال‌ها غلط نیست بلکه به نظر او آنچه می‌گویند علم نیست بلکه مربوط به ماده و احکام مادیات است و همین‌ها موجود هستند و دو وجود در‌ آنها ظاهر است.

پارسانیا در ادامه با بیان اینکه باید برای دگرگون کردن، عالم فرهنگ نیز دگرگون شود، گفت: برای اینکه این اتفاق بیافتد باید غفلت‌ها زدوده شود زیرا این عالم در تعامل آدم و عالم شکل گرفته و اینکه آدم از جوار خدا رانده می‌شود نتیجه غفلت، استکبار و احتجاب اوست.

این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: یکی از شروط ساحت و ظهور حقیقت و قیامت و تغییر و تبدیل فراگیر ظهور مهدی موعود(عج) است که آمدن او تغییر و تحول در علم و معرفت بشریت را به دنبال دارد.

وی در پایان تأکید کرد: غفلت افزایی در این عالم وظیفه ما نیست بلکه شناخت درست این عالم و مسیر عبور و گذر از آن وظیفه ماست. لذا کسانی که اهل تفکر و تدبیر هستند از این مسیر عبور می‌کنند و پیام و کلام حقیقت را می‌شنوند و به آن عمل می‌کنند.

***

حجت الاسلام غلامی؛رئیس مرکز پژوهش‌های صدرا

برخی‌ها رویکرد تکنولوژی ستیزی را انتخاب کردند

حجت الاسلام رضا غلامی بعدازظهر دوشنبه ۲۲ اردیبهشت ماه در مراسم اختتامیه همایش ملی فرهنگ و تکنولوژی در دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به اینکه از سه زاویه عمده می‌توانیم به بحث فرهنگ، علم و تکنولوژی بپردازیم گفت: زاویه اول نقش فرهنگ در شکل گیری و رشد تکنولوژی، زاویه دوم نقش تکنولوژی در گسترش فرهنگ و زاویه سوم نقشی است که فرهنگ برای کاربرد عمومی و صحیح از انواع تکنولوژی دارد.

رئیس مرکز پژوهش‌های صدرا با اشاره به رویکرد واقع‌گرا در مواجه اسلام و فناوری اظهار کرد: از منظر اسلامی پیشرفت در حوزه تکنولوژی بسیار مفید است و علم و تکنولوژی نمی‌تواند درباره هدف‌ها و نیات قضاوت کند. چرا که حاصل روش شناسی تجربی هستند و قلمرو این دو متافیزیک نیست.

غلامی با بیان اینکه نباید پیشرفت‌های تکنولوژی احساس غرور در انسان ایجاد کند افزود: باید توجه کنیم که همه این پیشرفت‌ها در برابر خالق هستی، هیچ است و ما در شرایط فقر مطلق هستیم.

وی با طرح این سوال که آیا می‌توانیم برای تکنولوژی، روح قائل شویم تصریح کرد: به نظر من هدف خالق اولیه یک تکنولوژی از ایجاد آن، روح تکنولوژیست. اما برخی رویکرد تکنولوژی ستیزی را انتخاب کرده‌اند. که نوعی بدبینی افراطی و بیش از حد است.

رئیس مرکز پژوهش‌های صدرا تأکید کرد: شاید بیش از ۹۰ درصد تکنولوژی‌ها با نیت خوب باشد اما عقلانیت حکم می‌کند که در استفاده از تکنولوژی محتاط باشیم.

مصطفی تقوی؛ عضو هیئت علمی فلسفه علم دانشگاه شریف

نظام تکنیکی موجود مبتنی بر ارزش های سرمایه داری است؛ باید به نظام تکنیکی مبتنی بر ارزش دینی برسیم

دکتر مصطفی تقوی عضو هیئت علمی فلسفه علم دانشگاه شریف در سخنرانی پیرامون “تاملی در رابطه دین و تکنولوژی” با اشاره به توسعه کورکورانه تکنولوژی در کشور، استمرار برگزاری این همایش ها را ضروری دانست.

این استاد دانشگاه شریف در ابتدای سخنرانی خود گفت: اگر بخواهیم به نگاه بومی توجه داشته باشیم قطعا باید دین را مورد نظر قرار دهیم، نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که تکنولوژی تحت تاثیر مبانی شناختی و هنجاری است این موضوع را در ۳ مقام می توان مشاهده کرد:

۱- در تمدن های مختلف فهم و مواجهه متفاوتی با واقعیات و مسائل وجود داشته است و بدون مطالعات تمدنی فهم این موضوع دشوار است.

۲- از سویی دیگر در مقام چینش مفاهیم و ابزارها نیز مبانی شناختی و هنجاری تاثیرگذار هستند.

۳- امر دیگری که تحت تاثیر مبانی شناختی و هنجاری ست سیستم های اجتماعی و تکنیکی است. در کشور ما با در نظرنگرفتن سیستم های اجتماعی و تکنیکی با     مسائلی مانند دریاچه ارومیه و سدسازی های متعدد روبرو هستیم که موجب فجایع طبیعی می شود.

تقوی با بیان این موضوع که نظام تکنیکی موجود مبتنی بر ارزش های سرمایه داری است افزود: می توان با توجه به سه مقام بیان شده تحت تاثیر نظام ارزشی دینی عمل کرد و نظام تکنیکی مبتنی بر ارزش دینی ایجاد کرد.

وی در ادامه بیان داشت: در بحث دین گرایی باید بین سه مقام تفکیک قایل شد. مقام دفاع فلسفی از امکان پذیری نظام تکنیکی دینی، مقام دوم پا فراتر گذاشتن از استدلال های فلسفی است؛ که باید مورد کاوی هایی انجام دهیم در نشان دادن نظام تکنیکی که تحت تاثیر از نظام ارزشی دینی است. در این مرحله به عمل نزدیک می شویم. مقام سوم مقامی است که نظام تکنیکی دینی ایجاد می کنیم که معلوم نیست ۲۰۰ سال یا ۴۰۰ سال طول بکشد… .

نظام تکنیکی تجلی مادی و اجتماعی دارد و این تجلی مادی و اجتماعی تحت تاثیر نظام ارزشی حاکم عمل می کند.

استاد فلسفه علم دانشگاه شریف در پایان تاکید کرد: ما نباید بحث دینی گرایی را مسخره کنیم و بحث دین گرایی را به بحث های فلسفی تقلیل ندهیم. عمده کار انضمامی شدن مبانی شناختی_ هنجاری دینی در عرصه عمل است که ممکن است سالیان درازی طول بکشد و فاصله زیادی با تجلی کامل نظام تکنیکی دینی داریم، اما باید به این چشم انداز توجه داشت و نباید با پیچیده انگاری مسایل از رسیدن به این چشم انداز باز ماند.

***

علی پایا؛ استاد دانشگاه وست مینیستر انگلستان

فقه می تواند به بهینه سازی مهندسی و علوم انسانی کمک کند؛ علوم انسانی می تواند به ابزاری در خدمت ایدئولوژیها تبدیل شوند

در دومین روز از همایش ملی”فرهنگ و تکنولوژی؛ درنگی فرهنگی در مسیر پرشتاب صنعتی شدن” که در دانشگاه صنعتی شریف آغاز شد، سخنرانی ضبط شده دکتر علی پایا استاد دانشگاه وست مینیستر انگلستان درباره در قوتها و ضعفهای مهندسی و رابطه متقابل آن با علوم انسانی و اجتماعی، یک ارزیابی نقادانه از منظر عقلانیت نقاد پخش شد.

وی با اشاره به اینکه استدلالهای اصلی مقاله از این قرار است که مهندسی شعبه ای از تکنولوژی است و تکنولوژی از همه انواع خود با علم تفاوت دارند، گفت: توجه به این تفاوت در بهره گیری بهینه از انواع تکنولوژیها ازجمله همه انواع رشته های مهندسی اهمیت فراوان دارد.

وی در ادامه سخنانش پس از ارائه تعریفی از مهندسی و تکنولوژی اظهار داشت: ارزیابی نقادانه که به دو صورت نظری ـ تحلیلی و تجربی صورت می گیرد، به منظور آشکار کردن نقطه های ضعف و جنبه های خطای هست ها و گمانه هایی صورت می گیرد که برای شناخت واقعیت برمی سازیم.

پایا با اشاره به عرض عریض تکنولوژی با توجه به تعریف ارائه شده که از رستورانداری، بانکداری تا خلبانی و غیره را دربر می گیرد، بیان کرد: در بحث از تکنولوژی باید میان دو تراز «تکنولوژی به منزله ایده و اندیشه» و «تکنولوژی به منزله محصول و فرایند» تمییز قائل شد.

این محقق و استاد دانشگاه در بیان تفاوتهای علم و تکنولوژی گفت: علم و معرفت در قالب گزاره های کلی بیان و اما تکنولوژیها همگی به ظرف و زمینه ای که در آن به کار گرفته می شوند، حساسند. قوانین به کار گرفته شده در قلمرو تکنولوژی ها تجربی و برخلاف قوانین بنیان، ناظر به زمینه های خاص هستند. در پارادایم جهان کهن، میان دو عالم تحت القمر و فوق القمر تفاوت ماهوی وجود داشت، عالم تحت القمر قلمرو خرق و تغییر و انحطاط بود و عالم فوق القمر جهان ثبات و عدم دگرگونی است.

وی با بیان اینکه مهندسی در میان انواع تکنولوژی ها جایگاه ویژه ای دارد، تصریح کرد: پژوهشگران حوزه فلسفه تکنولوژی و فلسفه مهندسی، میان تکنولوژی متعارف و تکنولوژی انقلابی و مهندسی متعارف و مهندسی انقلابی تمیز قائل می شوند. البته این محدودیتها در مواجهه با واقعیت به خوبی آشکار می شود اما این امر می تواند با هزینه بسیار زیادی همراه باشد.

پایا با بیان اینکه کار علم آشکارساختن محدودیتهاست، گفت: هنوز درجه بالایی از بدفهمی و درک نادرست در خصوص علوم و تکنولوژیهای انسانی و اجتماعی برقرار است. علوم انسانی و اجتماعی در وجه تکنولوژیک خود یعنی وجهی که با تغییر و کنترل سروکار دارد، می توانند به ابزاری در خدمت ایدئولوژیها تبدیل شوند. مهندسان و عالمان علوم انسانی و اجتماعی ازجمله فقها می توانند به صورت مشترک به بهینه سازی مهندسی و علوم انسانی و اجتماعی مدد رسانند.

***

حجت‌الاسلام علیرضا پیروزمند؛ قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی

نوع تولید در تکنولوژی به شدت تحت تاثیر فرهنگ است

حجت‌الاسلام علیرضا پیروزمند، قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی قم امروز در نخستین همایش «فرهنگ و تکنولوژی» که در دانشگاه صنعتی شریف برگزار می‌شود، با موضوع «جهتداری تکنولوژی با ملاحظه سطوح تکنولوژی» سخنرانی کرد.

قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی قم در تعریف تکنولوژی گفت: تکنولوژی در معنای عام و تعمیم یافته «ابزار تولید» است که می‌توان برای آن ۳ سطح قائل شد. نخست اینکه تکنولوژی را ابزار تولید محصول مصرفی در نظر بگیریم. دومین سطح آن، روش طراحی ابزرا تولید محصول است که منجر به طراحی سیستم می‌شود. سومین سطح آن هم به روش دستیابی به معادلات طراحی ابزرا تولید محصول که همان اولید دانش است اختصاص دارد.

حجت‌الاسلام پیروزمند ادامه داد: روش تولید دانش عمیقترین سطح تکنولوژی را شامل می‌شود زیرا بنیاد دو سطح دیگر است. خود دانش به شیوه‌ای روشمند تولید می‌شود که خودش سیستم را طراحی می‌کند و و در نهایت این سیستم به تولید محصول مصرفی می‌انجامد.

به گفته وی در این فرایند یک بده بستان پایان ناپذیر بین علم و تکنولوژی وجود دارد. محصول سطح اول تکنولوژی امکان سطح دوم را عملی می‌کند و محصول سطح دوم امکان می‌دهد که سطح سوم تکنولوژی را ایجاد می‌کند. اگر چنین سطح‌بندی و بده و بستان علم و تکنولوژی را بپذیریم رابطه فرهنگ و تکنولوژی به خوبی خود را نشان می‌دهد.

قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی قم افزود: زیرا دانش در یک نگاه کلان بر یک نظام فرهنگی و اهداف آرمانی استوار است که بشر در تولید علم آن را دنبال می‌کند. این همان فرهنگ حاکم بر علم است.

وی گفت: از سوی دیگر بشر دنبال طراحی سیستم است و سیستمهایش را بر مبنای سبک زندگی پذیرفته شده‌اش طراحی و بنا می‌کند. همچنین محصولاتی را تولید می‌کند که بپاسخگوی نیازهای خاص او در همان سبک زندگی است و این نوع خاص ابزار تولید را رقم می‌زند.

حجت‌الاسلام پیروزمند اظهار کرد: همه اینها چه طرح‌ها و سیستم‌ها و ابزار تولید که سطوح مختلف تکنولوژی را شامل می‌شوند همه به شدن اموری فرهنگی و ارزشی هستند. همه سطوح فرهنگی یک پا بر عوامل فرهنگی دارند و یک پا بر محصولات تولیدی، در این معنا ابزار تولید نقش واسطه را میان فرهنگ و محصولات تکنولوژیک بازی می‌کنند.

وی در ادامه گفت: بنابراین فرهنگ به شدت بر تکنولوژی موثر است و تکنولوژی هم فرهنگ را دستخوش تغییر قرار می‌دهد. تولید تکنولوژیکی تحت تاثیر فرهنگ خاصی قرار دارد و اساسا تکنولوژی یک کار ویژه اصلی دارد که آن هم در حوزه فرهنگ رقم می‌خورد.

***
محمدرضا اسدی؛ استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی

ارتباط دین و تکنولوژی در گروی تعریف دقیق از تکنولوژی است

محمدرضا اسدی عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی در دومین روز از نخستین همایش فرهنگ و تکنولوژی با موضوع مناسبات فرهنگی میان دین و تکنولوژی سخنرانی کرد.

وی با بیان اینکه جامعه ما یک جامعه دینی است و باید به نسبت دین و تکنولوژی بیاندیشیم گفت: می‌شود درباره مناسبات سیاسی، فلسفی و فرهنگی دین و تکنولوژی سخن گفت که من از اینها مناسبات فرهنگی را برگزیده‌ام و فکر می‌کنم بیش از هر چیز باید تلقی خودمان را از فرهنگ، دین و تکنولوژی به طور ساده روشن کنیم.

اسدی ادامه داد: تلقی من از فرهنگ مجموعه درهم آمیخته شیوه‌های زیستن ماست. فهمم درباره دین که در اینجا مراد من اسلام است آن است که دین مجموعه حرف‌ها و بایدهایی است که مدعی رستگاری این جهانی و ان جهانی انسان هستند.همچنین تعریفی که از تکنولوژی داریم ناظر به همان تعریف هایدگر از ماهیت تکنولوژیست.

به گفته استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی در دوره جدید هنوز تعریفی که بتواند بیرون از تعریف هایدگری باشد ارائه نشده. وی افزود: البته این به معنای پذیرش نظر هایدگر درباره تکنولوژی نیست بلکه همه کسانی که دراین باره اظهارنظر کرده‌اند نتوانسته‌اند در برابر نگاه هایدگر موضع گیری نکنند. برای تأثیرگذاری یک فیلسوف همین نکته کافی است که نتوان از او چشم پوشی کرد.

اسدی خاطرنشان کرد: تکنولوژی پوسته‌ای دارد و هسته‌ای. آنچه در تفکرات غیرفلسفی درباره تکنولوژی گفته می‌شود ناظر به پوسته، ابزار و دیوان سالاری فناورانه تکنولوژی است. اما این همه‌ی تکنولوژی نیست. تکنولوژی مغز و هسته‌ای هم دارد که باید نسبتمان را با آن مشخص کنیم.

وی اضافه کرد: ماهیت تکنولوژی همان تصرف کردن در عالم به عنوان منبع ذخیره است. گویا یک منطق خودمختار، خودگردان و خودتوجیه کننده در تکنولوژی هست که ما نمی‌توانیم در آن دخل و تصرف کنیم. یعنی نسبت انسان با تکنولوژی یک نسبت فعال نخواهد بود.

این استاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه تکنولوژی ماهیت مرموز و دوگانه‌ای دارد گفت: تکنولوژی گاهی خود را ورای اختیار ما قرار می‌دهد و گاهی به عنوان امری تحت اختیار ما ظاهر می‌شود. از این نظر اگر بخواهیم در مورد مناسبات فرهنگی و ارتباطمان با تکنولوژی داوری کنیم می‌توانیم به سه ساحت اشاره کنیم. نخست خنثی بودن دوم مساعدت و سوم مزاحمت است. اسدی توضیح داد: در ساحت خنثی بودن اعتقاد بر این است که از منظر فرهنگی دین و تکنولوژی دو حوزه کاملا جدا از هم هستند و برهم تأثیر و تأثر قابل توجهی ندارند. در ساحت مساعدت تکنولوژی و استفاده ابزاری از آن می‌تواند به دین کمک کند. یعنی در خدمت آیات دینی قرار گیرد. در ساحت سوم یعنی مزاحمت که بیشتر وامدار تفکر هایدگر است دین و تکنولوژی مزاحم هم هستند.

وی افزود: تکنولوژی در این معنا از اقتضاعاتی پیروی می‌کند که مورد اختیار دین نیست و دین نمی‌تواند آن را تحت اختیار بگیرد و مسیر آن را تعیین کند. هایدگر می‌گوید تکنولوژی تقدیر بشر است بنابراین بشر اصلا در تولد آن هم نقش ندارد، چه برسد به اینکه بخواهد آن را مدیریت یا کنترل کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه تکنولوژی جدید به تولید مصرف انبوه دعوت می‌کند خاطرنشان کرد: چرخه تکنولوژی یک چرخه جهانی عام و خودفزاینده است و همگان را نسبت به خود توجیه می‌کند. این چرخه به دست ما نیست. از سوی دیگر دین به قناعت در تولید و قناعت در مصرف دعوت می‌کند. سوال اینجاست که چطور می‌توان این دو را در کنار هم قرار داد.

وی با اشاره به دیدگاه جنون درباره عصر جدید گفت: به تعبیر این اندیشمند تکنولوژی کمیت آفرین است و کیفیت را تبدیل به کمیت می‌کند اما دین در کیفیت تأکید دارد. در چنین فضایی چطور می‌توان بین دین و تکنولوژی ارتباط مساعدت برقرار باشد.

به گفته این استاد دانشگاه نوگرایی و تنوع طلبی در ذات تکنولوژی است. اما این مسئله در دین اصلا موضوعیت و اصالت ندارد.

اسدی در پایان اظهار کرد: به نظر من تاهنگامی که ما تکلیفمان را با تعریفی که از ماهیت تکنولوژی داریم روشن نکنیم، نمی‌توانیم آن را به یک سمت و سو هدایت کنیم.

***

رضا سلیمان حشمت؛  عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی

ظهور تکنولوژی با مناسبات فعلی، فرهنگ را با خطر جدی مواجه می‌کند

دومین روز از نخستین همایش فرهنگ و تکنولوژی با پیگیری بخش‌های چهارم و پنجم در سالن جابر بن حیان دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد. در بخش چهارم به عنوان مبانی فرهنگی تکنولوژی، رضا سلیمان حشمت عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه علام طباطبایی، محمدرضا اسدی عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، حجت الاسلام پیروزمند قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی قم سخنرانی کردند.همچنین سخنرانی ضبط‌شده علی پایا استاد دانشگاه وست مینستر انگلستان برای حاضران پخش شد.

رضا سلیمان حشمت استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی که با موضوع «تکنولوژی، آری و نه» سخنرانی می‌کرد با بیان اینکه هم می توان به تکنولوژی آری گفت و مقتضیات آن را پذیرفت و هم نه، گفت: می‌توان در برابر تکنولوژی ایستاد و به آن نه گفت و زیر بار سلطه تمامیت‌خواه و بی‌چون و چرای آن نرفت.

وی افزود: نه گفتن به تکنولوژی از باب تذکر صورت می‌گیرد نه از باب نفی آن و نباید اینگونه تلقی شود که ما مخالفتی با علم و تکنولوژی داریم. تکنولوژی بی تردید ضرورت دارد و در زمانه ما امری لازم است و از نظر دینی و قرآنی هم منعی برای استفاده از آن مطرح نشده است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی خاطرنشان کرد: فرهنگ به معنای اصیل چیزی است که نسبت به تکنولوژی رابطه اقتضایی ندارد یعنی تکنولوژی اقتضائات فرهنگ اصیل را رقم نمی‌زند، بلکه خودش اصل و اساس است. اما گاهی در ادبیات عامه گفته می‌شود که باید فرهنگ استفاده از ابزار تکنولوژی را داشته باشد. این گفته به این معناست که گویی فرهنگ در دل تکنولوژی وجود دارد. این معنا از فرهنگ اصیل نیست.

وی با بیان اینکه علوم جدید علوم تکنولوژیک هستند افزود: این علوم در نهایت به قدرت تکنیکی ختم می‌شود و انسان را قادر به بهره برداری از طبیعت می‌سازند و وضع زندگی را بهبود می‌بخشند. این مسئله در قدیم هم بوده، یعنی تصرف در عالم حاصل اندیشه جدید کوگیتو دکارتی نیست. در قدیم هم تصرف در عالم به انحای دیگری موجود بوده و سابقه دارد.

سلیمان حشمت گفت: اما چیزی که در عالم جدید مهم است آن است که در اندیشه انسان مدرن شأن شناخت برای انسان و شأن شناخته شدن برای اشیا موضوعیت و اصالت یافته است. در این معنا حقیقت انسان فقط شناخت است و حقیقت اشیا هم فقط شناخته شدن. یعنی انسان به سوژه و اشیاء به ابژه صرف تبدیل شده‌اند.

وی درباره ارتباط ایدئولوژی و تکنولوژی اظهار کرد: ایدئولوژی نسبت وسیعی با معنای تکنولوژی یعنی بهره برداری و تصرف دارد. یعنی تکنولوژی ساحتی دارد که راهنمای عمل سیاسی ما قرار می‌گیرد و بهره برداری را میسر می‌سازد. این همان گشتل هایدگر است که در‌آن جهان به منبع ذخیره برای انسان تبدیل می‌شود و در نهایت خود انسان هم به یک منبع ذخیره بدل می‌گردد.

به گفته سلیمان حشمت ظهور تکنولوژی با این مناسبات، فرهنگ را در خطر جدی قرار می‌دهد. زیرا عقلانیت ابزاری به جای عقلانیت مفاهمه‌ای می‌نشیند.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه انکشاف اشیاء به چند طریق صورت می‌گیرد گفت: انکشاف هنری، انکشاف زندگی هرروزه، انکشاف دینی، انکشاف فلسفی، انکشاف علمی و … انواع انکشاف هستند اما گاهی ما یک درخت که می‌تواند با همه این انواع انکشافات درنظر گرفته شود، صرفا از این جهت بررسی می‌کنیم که از آن میله‌ای بدست آید و هوای محیط ما را پاک کند و از چوبش برای ساخت ابزار استفاده شود. این جنبه اخیر وجه تکنیکی و تکنولوژیک انکشاف است که در آن صرفا بهره برداری ابزاری مدنظر است. در این نگاه به جریان جنون آمیز تولید برای مصرف و مصرف برای تولید می‌رسیم این همان چیزی است که ما با ان مخالفیم.

وی در پایان گفت: هایدگر در باب تکنولوژی «گشودگی به سوی راز و وارستگی نسبت به اشیاء» را پیشنهاد می‌دهد. یعنی اینکه از انکشاف تکنیکی فارغ شویم و به راز نهفته در عالم که همان وجود و حق است توجه نشان دهیم و از سوی دیگر با وارستگی از رویکرد بهره بردارانه صرف نسبت به طبیعت عدول کنیم.