دانشجویان، فارغ از تعلیم و تزکیه اسلامی تربیت می‌شوند
به گزارش پایگاه علم دینی، دکتر گلشنی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در همایشی با عنوان «علم دینی» که به همت کانون غرب پژوهی و اندیشه اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی۲۹ اردیبهشت در سالن اجتماعات این دانشگاه برگزار شد به تبیین علم دینی و علم جدید و تاریخچه آن ها در طول تاریخ پرداخت.
دکتر گلشنی با بیان این مطلب که “مسئله علم دینی به این شکلی که اکنون مطرح است، قبل از این مطرح نبوده است”، اذعان کرد: برخی از اندیشمندان اسلامی با توجه به قرآن و روایات مفهومی از علم دینی مطرح می کنند که دامنه علم بسیار عام باشد و فقط علومی خاص را در بر نگیرید. بنابراین مسئله این است که برای کسب علم، قرآن و روایات از ما خواسته است که آثار صنع الهی را یاد بگیریم و همین برداشت، صحیح است.
استاد دانشگاه صنعتی شریف در تبیین سیر تکوین علوم جدید، عنوان کرد: در قرن هفدهم میلادی با ظهور دکارت، گالیله و نیوتن، علم جدید تولید یافت و مشخصه این علم، استدلال ریاضی و مشاهده تجربی بود. در چنین علمی، جستجوی غایات را کنار گذاشتند و صرفاً به توصیف پدیده ها اکتفا کردند. این شیوه با اعتقاد صرف به خداوند منافات نداشت، چنانچه دکارت خودش خداپرست بود ولی در ضمن دنبال این بود که جهان را به نحو مکانیکی تبیین کند.
رئیس سابق پژوهشگاه علوم انسانی با بیان این مطلب که “در نیمه دوم قرن هفدهم میلادی، مباحث گالیله توسط نیوتن و پیروانش توسعه داده شد”، گفت: در جهان نیوتنی، جهان شبیه یک ماشین پیچیده است که از قوانین لایتغیری پیروی می کند و هر جزء آن دقیقاً پیش بینی پذیر است، البته خود نیوتن این ماشین را ساخته خداوند می دانست.
عضو مرکز الهیات و علوم طبیعی (برکلی، آمریکا) با بیان اینکه در غرب کم کم گرایش های مادی گرایانه جای خود را به گرایش های دین گرایانه داده بود، بیان داشت: نیوتن در نامه‌ای به کلیسا می‌نویسد من کتاب اصول خود را بر این اساس نوشتم که مردم را به خدا نزدیک کنم؛ اما صد سال بعد از نیوتن با نشان داده شدن قدرت مکانیک و فیزیک نیوتن علم به سمت مادی‌گرایی راه پیدا کرد. تا حدی که در نیمه دوم قرن هجدهم میلادی برخی دانشمندان، اندیشه تحویل گرایی را ترویج نمودند و اعلام کردند که همه پدیده ها، نهایتاً با قوانین فیزیکی تبیین می شوند.
علم زدگی، سبب جایگزینی علم به جای دین شد
دکتر گلشنی افزود: در قرن نوزدهم، فیزیک به کمال خود رسید و با ظهور داروینیسم بعضی بر این شدند که انتخاب طبیعی می تواند خود به نظم منتهی شود بدون آنکه ناظمی در کار باشد. همزمان با این جریانات، فلسفه ضد متافیزیکی آگوست کنت(کانت) نیز در عرصه ظاهر شد. از دید او هر آنچه که به وسیله حواس قابل درک نباشد، غیر علمی و کوشش برای فهم آن نامعقول است. البته کانت بیان می کرد که خدا را می توان از علم اخلاق شناخت. اما آنچنان اندیشمندان غربی به پیش می رفتند و منکر خدا می شدند که پیش بینی این بود که در قرن بیستم اصلا دین برداشته شود، و فقط ۴۰ درصد دانشمندان قائل به خدا باشند.
عضو مؤسس انجمن بین‌المللی علم و دین (کمبریج، انگلیس) با بیان این مطلب که “مجموعه این عوامل به علاوه توفیق علمی که مبتنی برهمین نگرش در جهت سلطه بر طبیعت بود، تبعات مخربی در پی داشت”، تصریح کرد: این مسیر باعث شد که علم، به نوعی جایگزین دین شود. غلبه علم زدگی این اندیشه را حاکم کرد که علم قادر است هر شیء یا حادثه یا ساختار را بر حسب قوانین یا اجزاء، توضیح دهد و نیازی به دخالت خداوند نیست؛ به قول واینبرگ: به نظر من این کشف مهم است که ما می توانیم در توضیح جهان خیلی پیش برویم بدون اینکه دخالت خدا را در کار بیاوریم.
وی خاطر نشان کرد: در نتیجه گفته شد که همه چیز را باید با پیمانه علم تجربی سنجید و روش این علوم را به سایر حوزه ها از جمله علوم انسانی تعمیم داد. به هر صورت، تجربه گرایی، حس گرایی و دوری از متافیزیک از خصوصیاتی بود که مکاتبی نظیر پوزیتیویسم، مارکسیسم و پوزیتیویسم منطقی در میان دانشمندان علوم تجربی شایع کردند و هنوز هم بر افکار غالب آن ها حاکم است.
- علم جدید در دوران رونق پوزیتیویسم به جهان اسلام راه یافت
دکتر گلشنی با نگاهی اجمالی به علم در جهان اسلام اذعان کرد: در جهان اسلام متفکران منشأ همه علوم را خداوند می دانستند لذا به یک وحدت ارگانیک بین آن ها قائل بودند. آنان بین علوم خاص دینی و علوم طبیعت جدایی نمی دیدند و هدف هر دو را یکی می دانستند. آن ها برای علم مراتبی قائل بودند که از معرفت حسی آغاز می شد و علم استدلالی و علم کشفی را در بر می گرفت و وحی در منتهی الیه آن قرار داشت، اما آن ها در عین اعتقاد به اختلاف مراتب علوم به همبستگی میان آن ها اعتقاد داشتند.
عضو انجمن اروپائی علم و الهیات یاد آور شد: از نظر اندیشمندان مسلمان، علوم طبیعی، وحدت طبیعت را نشان می داد که حاکی از وحدت مبداء عالم بود و این همان چیزی است که هدف ادیان است. آنان موفقیت علوم طبیعی را در این می دانستند که یکپارچگی موجودات را نشان دهد زیرا وحدت و پیوستگی مراتب مختلف هستی، اساس جهان بینی اسلامی است. رشد علمی همچنان در جهان اسلام وجود داشت، تا زمانی که اشاعره در دوره معتصم عباسی مورد حمایت قرار گرفتند و در نتیجه باعث شد تا علوم عقلی و نظری بسیار ضعیف شود. بعد از رکود علمی جهان اسلام که دلایل متعددی داشته است، دوران رونق پوزیتیویسم بود که علم جدید به جهان اسلام راه یافت و با آن فلسفه های تجربه گرا را به جوامع اسلامی منتقل کرد؛ بینشی که علوم را از متافیزیک خداباور جدا نمود.
- پرورش یافتگان دانشگاه ها، فارغ از تعلیم و تزکیه اسلامی تربیت شده اند
عضو انجمن استادان فیزیک آمریکا با بیان این که “علم غربی که به محیط زندگی ما راه یافته است، صرفاً یافته های علمی محض را نیاورد، بلکه بینش پوزیتیویستی را به همراه آورد، بینشی که برای متافیزیک ارزشی قائل نبود و دین را مهمل می شمرد”، تصریح کرد: تحصیل کردگان ما نیز در حالی که به ظاهر هیچ نوع تمایلی به جریانات فلسفی از خود نشان نمی دادند، در واقع متأثر از فلسفه پوزیتیویسم بودند؛ فلسفه ای که تنها علم غربی را معنادار می دانست. بدین ترتیب در جوامع اسلامی علم سکولار رایج شد و پرورش یافتگان دانشگاه ها، عمدتاً فارغ از تعلیم و تزکیه و بینش اسلامی بار آمدند و در محیط های علمی آن ها این ایده ها رواج یافت که علم در تعارض با دین است و یا اینکه علم از دین کاملاً مستقل است و مطالب علمی را کلاً از مطالب دینی باید جدا کرد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: اکنون دین در دانشگاه های ما صرف نظر از بعضی ظواهر، نقش جدی ندارد و در آموزش دانشگاهی ما، فقط بُعد علمی قضایا منتقل می شود، ولی در واقع جریان های نهان فلسفی همراه با آموزش های آکادمیک منتقل می شود و این ها هستند که در شکل گیری تفکر سکولاریستی نقش عمده داشته اند. به جرأت می توان اذعان کرد، همانگونه که در فضای آکادمیک غربی در علم فیزیک، زمانی که اسمی از خدا برده می شود، بسیاری شاکی می شوند در کلاس های درس جامعه اسلامی خودمان هم، اگر حرفی از دین زده شود، بسیاری نمی پذیرند و اعتراض می کنند.
دکتر گلشنی با بیان راهکاری در این زمینه بیان داشت: راه حل مسئله این است که در بُعد نظری ما به یک جهان بینی واحد دینی برسیم و همان را به عنوان علم دینی مطرح کنیم و بعد بر اساس این علم در بُعد نظری، به علوم مختلف از جمله اخلاق نظری بپردازیم و آن ها را تبیین کنیم؛ و در بُعد عملی تاثیرات آن را بررسی و استخراج کنیم.
- اکنون درس علم و دین در بسیاری از دانشگاه های غرب تدریس می شود
این چهره‌ی ماندگار کشورمان، بر ضرورت بازنگری در روند فعلی علم خصوصاً در جهان اسلام، تاکید کرد: باوجود اینکه در نیمه دوم قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم، دین در جوامع علمی کنار گذاشته شد، در چند دهه گذشته، به صورت روز افزون شاهد گرایش علما و متخصصان علوم تجربی به سمت دین و معنویات بوده ایم.
دکتر گلشنی افزود: کاربردهای منفی علم و تکنولوژی، روشن شدن محدودیت علم تجربی در توضیح تمام ابعاد طبیعت و عجز آن از پاسخگویی به سوالات اساسی انسان و علل نهایی وغایی هستی، بعضی از متفکران غربی را به این نتیجه رسانده است که اولاً اکتفا به علم تجربی، انسان را یک بعدی بار آورده و از دست یابی به یک تصویر جامع از طبیعت محروم ساخته است و ثانیاً علم تجربی خود فاقد جهت گیری عملی است و برای اینکه در راستای سعادت افراد و جوامع انسانی استفاده مطلوب شود باید از بیرون علم به آن جهت داد. لذا امروزه مناسبات علم و دین دگرگون شده است به گونه ای که، درس علم و دین در بسیاری از دانشگاه های غرب، ارائه می شود و دوره های تحصیلات تکمیلی در حوزه های علم و دین در دانشگاه های معروف غرب دایر شده است و حتی بزرگترین جایزه روز، جایزه نوبل در رشته علم و دین داده می شود.
استاد دانشگاه صنعتی شریف با بیان این مطلب که “در جهان اسلام نیز جایگزینی علم دینی با علم سکولار تبعات متعددی داشته است، از جمله اینکه باعث ایجاد دوگانگی در محیط های علمی شده است”؛ تصریح کرد: ما از یک طرف مایل به حفظ ارزش های اسلامی هستیم و از طرف دیگر با آموزش هایی مواجه هستیم که در آن ها جایی برای خدا نیست. این گونه تبعات و نیز عدم دست یابی جهان اسلام، باوجود سست کردن پیوند خود با دین، به بهشت موعودی که غرب زدگان وعده آن را داده بودند و نیز سوء استفاده از علم جدید در جهت تخریب معنویات و ایجاد فساد و نابودی بشر، عده ای از اندیشمندان مسلمان را به فکر بازگشت به اصالت های اسلامی انداخت و می توان گفت جرقه احیای علم اسلامی زده شد.
دکتر گلشنی گفت: علم دینی، آن است که جهان بینی هستی بر آن حاکم باشد و این حرف را در کلام اشخاصی همچون مرحوم مودودی، شهید مطهری، و آیت الله جوادی آملی می توان پیدا کرد.