سیره علمی و عملی آیت الله العظمی سبحانی(مدظله)
سخنرانی علمی حجت الاسلام والمسلمین روح الله شاکری – رئیس دانشگاه معارف در همایش ملی بررسی اندیشه های علمی آیت الله سبحانی (مدظله العالی) ۲۹ دیماه۹۷
بسم الله الرحمن الرحیم
سخن از استاد بسیار سخت و دشوار است. آیت الله سبحانی از علمایی است که از جهات متعدد جامع است؛ جامعِ علومِ معقول و هم علومِ منقول. به عبارتی ایشان ذو فنون هستند. سعی می کنم خیلی مختصر درباره سلوک عملی و عالمانه ایشان سخن بگویم که در واقع امروز، حوزه ها و دانشگاهها نیاز بیشتر به این مساله دارند. به نظر می رسد باید آن صورتی از زندگی ایشان را که مردم با آن ناآشنا هستند، بگوییم.
مستحضرید که استاد خود را به آن معنا نشان نداده اند. در آستانه ۹۰ سالگی، استاد همچنان پر تلاش و پر کار هستند. شاید باور نکنید که ایشان هر روز از ۲۴ ساعت ۱۲ ساعت مطالعه علمی میکنند. شاید از نوادر علمیای هستند که فضلای جوان ما امروز باید در زندگی ایشان تامل و تفکر کنند و در شیوه ها و راز موفقیت ایشان تامل کنند. در حضور عالمانه ایشان در عرصه های مختلف علمی و در جامعیت ایشان مباحثی وجود دارد که به اختصار عرض میکنم.
یکی از چیزهایی که در استاد فوق العاده هست پر کاری و مطالعه زیاد در کنار نظم فوق العاده ایشان هست که گاهی انسان متعجب می‌شود. یکی از منظمترین بزرگان جناب استاد سبحانی هستند.
همیشه قبل از اذان صبح در موسسه بودند و میفرمودند که خیلی وقتها شب ها هم در آنجا می ماندند. اینها برای همه ما درس است چرا که جهان اسلام و تشیع به این پرکاری علمی نیاز دارد. تابستان های داغ قم شاهد عرق ریختن و تلاش علمی جناب استاد میباشد. خیلی ها از قم به خاطر شدت گرما به مناطق دیگر سفر میکنند اما ایشان در همه ساعات حضور داشتند و مطالعه را رها نمیکردند.
نظم ایشان را شما میدانید؛ حتی در فوت بستگان نزدیک هم درس ایشان تعطیل نمی شد. در بحث مرجعیت در واقع مشی ایشان مشی امام راحل بود و سرسوزنی در این زمینه[مرجعیت] تلاش نکردند. یک وقت خدمت ایشان بودم آقای دوانی به ایشان گفتند من می‌دانم و خیلی ها در حوزه هم می‌دانند که شما و مرحوم شهید سعیدی از شاگردان امام راحل بودید و همیشه در کنار ایشان بودید؛ چرا آن خاطرات را نمی‌نویسید و یا بیان نمی‌کنید. چرا مرجعیت خودتان را اعلام نمی‌کنید؟ فرمودند که در زمینه خاطرات بسیار نوشته شده و ضرورتی نمی‌بینم. در زمینه مرجعیت هم آقایان هستند و ضرورتی بر وجود من نیست. در برخی از جلسات فقهی مربوط به مسائل فقهی بارها میفرمودند که این مرجعیت به من تحمیل شده وگرنه من دنبال تحقیق و پژوهش بودم و اهل این کار نبودم.
در تقریری از مقام معظم رهبری در مورد ایشان هست که فرمودند: آیت الله سبحانی عالم بزرگی هستند و کارهای بزرگی انجام میدهند اما بدون تبلیغات.
یکی از عرصه هایی که در استاد بسیار مغفول مانده است این است که به حق باید گفت که امروز ایشان کار مرحوم شیخ مفید را انجام میدهند. روش ایشان و منش ایشان تنوع و تعدد جهات پژوهش علمی که دارند نشان می‌دهد که مخاطب را شناخته اند و می دانند نیاز مخاطب چیست. مخاطب در هر سطحی که باشد.
ما زمانی از استاد مطهری تجلیل میکردیم به نظرم امروز هم باید از حضرت استاد تجلیل کرد. همانطوری که استاد مطهری ابایی نداشتند از نوشتن داستان راستان و کتب فلسفی، امروز استاد سبحانی هم همینطور است. شما نگاه کنید کتاب های ایشان در اندازه کوچک و جیبی وجود دارد. این نوشتهها بر میگردد به دوران قبل از طلبگی که نوشتند و نشر دادند. کتاب های کوچکی که انتشارات نسل جوان منتشر میکرد، ایشان آنها را در اختیار جوانها قرار می‌داد. خیلیها آقای سبحانی را از همان دوران شناختند و آشنا شدند. اینها بخش کوچکی از خدمات این عالم بزرگ است.
شما ببینید یکی از دغدغه های مهم استاد مسائل کلام و شبهات کلامی است حتی امروز که این همه مشغله دارند، دغدغه این دارند که باید به سمتی رفت که در برابر هجمهها و شبهات امروز که نسل جوان با آن مواجه هستند کار شود.
شما اگر نگاه کنید آن روزی که حوزه علمیه در جریان انقلاب اسلامی خیلی به این بحث شبهات وارد نشد، ایشان در بحث کلامی آمدند و موسسه امام صادق(ع) را راه اندازی کردند. در ابتدای دهه هفتاد وقتی که آرام آرام شبهات کلامی حوزه ها و دانشگاه های ما را درمی‌نوردید استاد آمدند و رشته کلام را تاسیس کردند. آن روز میفرمودند شاید این رشته به لحاظ جایگاه فقه در حوزه برای خیلیها جا نیفتاده و کاربرد و آثارش خیلی مشخص نباشد و چون رشته کلام نبود فرمودند وارد شوید. برخی از بزرگان در حوزه علمیه که درس فقه و اصول داشتند به خاطر توانمندی استاد آن را رها کردند و به مباحث کلامی ورود کردند.
ایشان امروز بدون تعارف در موسسه امام صادق(ع) بیش از هزار و پانصد طلبه یا فارغ التحصیل و مدرس و یا در حال تحصیل رشته کلام و مباحث مرتبط هستند که بخش اعظمی از این افراد در واقع پاسخگوی عرصه شبهات کلامی در دانشگاه و حوزه علمیه هستند. اگر امروز حوزه علمیه در عرصه های مباحث کلامی رشد و تعالی داشته ، مدیون استاد سبحانی است. در سلوک عالمانه ایشان این را باید گفت که با اینکه سنی از ایشان گذشته با این حال در این مرتبه علمی می‌آمدند و کتاب منظومه را تدریس میکردند چون معتقد بودند که طلبهها فردا به عنوان یک متکلمِ عالم حضور یابند. این نشان می‌دهد که استاد به این موارد توجه داشتهاند.
نکته بعد، شاگرد پروری استاد است. همه کسانی که از سفره علمیِ این استاد از فقه و اصول و کلام و فلسفه و تاریخ و رجال بهره ای برده است می‌دانند که استاد به شاگردانش اهمیت می دادند. ایشان خود زمینه پرسش را فراهم میکردند.
برخی از شاگردان نقل میکردند که ایشان میفرمودند اگر به درجه اجتهاد برسند حتما به شما اجازه اجتهاد خواهم داد. این نشان از تشویق به پرکاری و پژوهش های علمی و تحقیقی است.
از جمله روشهای دیگر ایشان، خواندن کتاب هایی است که شاگردان وی می نویسند. در حوزه رسم بود که اگر شاگردی تقریر یا حاشیه یا کتابی بر مطالب استاد مینوشت استاد حتما آن را میخواند و تنها کسی که این رویه را الان هم به جد پیگیر هستند، آیت الله سبحانی است.
آخرین جملات من این است که استاد یک روانشناس هستند. متناسب با زمان، کتاب نوشته اند و متناسب با زمان، حضور علمی پیدا کرده اند. استاد اکثر کنفرانس ها را صرف نظر از سطح علمی آنها حاضر میشدند. یکی از حضورهای عالمانه ایشان حضور در کنفرانس های علمی خارج از کشور است. جا داشت این همایش در سطح بین المللی مطرح شود. آنها آیت الله سبحانی را میشناسند. امروز یکی از شناخته ترین افراد در موضوع وهابیت آیت الله سبحانی است. دقیقا به شبهات اشراف دارند و پاسخ گو هستند؛ کتاب نوشتند، سخنرانی کردند. ایشان محدود به مرز های ما نیست در بیرون هم آشنا هستند. امید است چنین افرادی در زمان حیاتشان به جوانان شناسانده شوند، به ویژه به دانشگاهها و حوزهها. مثلا در دانشگاه ملی اردن یک شبهه ای مطرح شد، رایزن فرهنگی ایران از خارج تماس گرفت و از ایشان دعوت کرد و ایشان رفتند و یک هفته در آنجا برای حل این شبهه پاسخ گو بودند.
ایشان دغدغه تبلیغ موثر دارند. معتقدند باید به گذشته و پای منبر های گذشته و حضور عالمانه برگشت. خود استاد هم اگر احساس میکرد که باید منبر بروند می‌رفتند. اگر احساس میکرد که باید تحقیق کند میکردند. اگر احساس میکرد باید در یک کشور حضور پیدا کند میکردند و پاسخگو بودند. اگر احساس میکردند باید به مرجعیت وارد بشوند میشدند و این جامعیت استاد است که گوشه کوچکی از حضور عالمانه استاد بود.
این بخش ها نکات خیلی مهم از ویژگی های استاد هست. وقت تمام است. خواهشمندم از همه دست اندرکاران و امام جمعه محترم که محضرشون هستیم و همه عزیزان در دانشگاه و حوزه بیایند و سلوک عالمانه و سلوک علمی ایشان را مورد مطالعه و دقت قرار دهند. والسلام علیکم و رحمه الله
[۱] سخنرانی علمی حجت الاسلام والمسلمین روح الله شاکری – رئیس دانشگاه معارف
پیاده سازی و ویرایش متن : مرکز مطالعات و پژوهشهای علم و دین دانشگاه صنعتی سهند تبریز