پیام آیت‌الله العظمی سبحانی به همایش ملی اخلاق علم و اخلاق حرفه ای در مکتب علامه طباطبایی (ره)
آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی، از مراجع عظام تقلید به مناسبت همایش بزرگداشت علامه سید محمد حسین طباطبایی(ره) در تبریز پیامی صادر کرد.
متن کامل پیام به این شرح است:
سم الله الرحمن الرحیم
شکل گیری همایشی به نام اخلاق و با محوریت اندیشه های علامه طباطبایی«ره» جای شکرگزاری است. توجه به افکار بلند آن متفکر سترگ، در عصر فقر اخلاقی و معنوی، چراغ راه حقیقت جویان است. افکار والا و تابناک علامه«ره» قلمروهای جغرافیایی را پشت سر نهاده و در دل های آزاداندیشان نفوذ کرده است و این ارمغان وارستگی ایشان از تعلقات دنیوی و تعمق در اقیانوس معارف متعالی وحیانی است.
شخصیت، سیره و آثار علامه«ره» مجموعه نفیسی است و تعمق در ابعاد پیدا و پنهان آن، به محققان و اندیشه ورزان عرصه معرفت و حکمت، صمیمانه توصیه می شود. علامه طباطبایی«ره»، شخصیت جامع علوم عقلی و نقلی است و سرمایه کانونی این شخصیت، قرآن، سنت و حکمت است. قرآن، کلام حق تعالی، سنت همانا تبیین وحی و حکمت، عطیه الهی و خیر کثیر است. عقلانیت و آزاداندیشی دینی، رهاورد این پیوند مبارک در نظام معرفتی و اندیشه های علامه بزرگوار است. نظامی منبعث از ارتباط زمین و آسمان، نورانیت عقل به نور وحی و صفای قلب و نفس به معرفت «رب». کشف اسرار هستی و نیل به مقامات باطنی، رهآورد تکیه بر وحی و توجه حقیقی به واسطه خدا و خلق است. علامه«ره» این شکوفایی را، متواضعانه، موهبت الهی و ارمغان محبت به انسان کامل می داند:
«من خسی بی سروپایم که به سیل افتادم… او که می رفت مرا هم به دل دریا برد
من به سرچشمه خورشید نه به خود بردم راه… ذره ای بودم و مهر تو مرا بالا برد».
علامه طباطبایی«ره»، علوم مختلف عقلی و نقلی را در خدمت درک معارف وحی قرار داد و از این رو تفسیر عظیم «المیزان» منبعی بی نظیر در عرصه علوم اسلامی و سرمشقی سترگ در علوم انسانی اسلامی است. آراء دین شناختی ایشان، ذیل تفسیر آیات الهی در مسائل کلامی، مانند نبوت، عصمت و اعجاز از عمقی کم نظیر برخوردار است. ایشان در کلام شیعی، نقل را با استخدام عقل به نطق آورده و ارتباط خالق و مخلوق را به شیوه ای بدیع تبیین کرده است. ارمغان این شیوه، اثبات حکمت و حقانیت دعوت نبوی(ص) به توحید است.
آراء فلسفی و عرفانی ایشان در آثاری همچون رساله «علی (ع)و فلسفه الهی» و «رساله الولایه» نشان از عمق و گستره حیات عقلی و عرفانی ایشان و تضلّع در حکمت اسلامی است و حاصل آن اثبات استواری هستی بر نظامی معقول و توان خرد در کشف این نظام است. علامه «ره» اندیشه ورزی فلسفی را با تعهد ایمانی توأم ساخت و راه آزاداندیشی و نقد منصفانه را به همگان نمایاند. انسان شناسی علامه«ره» با تکیه بر معارف وحی و خرد، در سه رساله «الانسان قبل الدنیا، انسان فی الدنیا و الانسان بعدالدنیا» جلوه گر است. این شیوه انسان شناسی، به تبیین ارتباط تکوینی انسان و حق تعالی پرداخته و شکوفایی قوای انسانی را نتیجه هدایت فطرت با اراده تشریعی الهی می داند. همچنان که امیر بیان علی بن ابی طالب(ع) فرمود: «لِیَستَأدُوهُم مِیثاقَ فِطرَتِهِ وَ یُذَکِروهُم مَنسِىَ نِعمَتِهِ».(نهج البلاغه، خطبه اول.) این نکات، اشاره ای بود به وجوه تلألؤ اندیشه های آن مرد الهی که با جمع کلام و برهان و عرفان در ذیل قرآن، برای بشریت به ودیعت نهاده است.
اما با نگاه به اخلاق در نظام اندیشه و عمل علامه طباطبایی«ره»، می توان ایشان را احیاگر دین در عصر انحطاط اخلاق و معنویت خواند. در روزگاری که ارزش های اولیه انسانی مقهور ثروت مادی و ابزارهای دنیوی گشته و فرزند آدم خویشتن را به فراموشی سپرده، هدف زندگی را گم کرده و به دست خویش اسباب انقراض اخلاق را رقم زده است، گنج بی پایان اخلاق و معنویت دینی، روحی تازه در کالبد افسرده انسان می دمد و افق امید و رضایت و نیل به سعادت ابدی را به او می نمایاند.
اخلاق در حیات بشر، بیش از برهان کارآیی عملی داشته و اهتمام ادیان الهی به اخلاق از همین رو بوده است. اما لطافت و امتیاز اخلاق اسلامی، در توحیدی بودن آن است. توحیدی که به تمام معنا عقلانی و برهانی است. این قله ای است که علامه طباطبایی«ره» بدان توجهی ویژه داشته و در تبیین همه جانبه آن، علوم مختلف را به خدمت گرفته است. اخلاق، برای بشر مطلوبیت فطری و ارزشی ذاتی دارد؛ اما آنگاه که درجات اخلاق در فرهنگ اسلامی و قرآن کریم نمایان گردد، انسان بی غرض، افقی بسیار والا و نورانی فراراه حیات و علم و حرفه خود مشاهده می کند. اگر محاسن اخلاق توان تأمین سعادت دنیوی انسان را دارد، قطعا مکارم اخلاق توان تامین سعادت دنیوی و اخروی انسان را خواهد داشت. به بیان امیرالمومنین علی (ع) که فرمود: «ذَلِّلُوا أَخْلاقَکُمْ بِالْمَحَاسِنِ، وَ قَوِّدُوها إِلَى الْمَکارِمِ»،(بحارالانوار، ج ۷۵ ، ص۶۴) محاسن اخلاق آغاز راه و مکارم اخلاق مقصد راه است. پیام بی بدیل اسلام، تحصیل سعادت با مکارم اخلاق است. همان که در رفتار و گفتار الهی مبعوث رحمۀ للعالمین حضرت محمد مصطفی(ص) تبلور یافت که:« إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ»(بحارالانوار، ج۶۷، ص۳۵۲).
اکنون باید گفت: علم موجب رشد و پیشرفت، و حرفه و صنعت خدمتگزار کیفیت حیات دنیوی انسان است؛ اما انسانی که در اوج برخورداری از فنون دقیق و ابزارهای صنعتی، هنوز در پی گمشده ای نیکنام است که گاه آن را در ثروت و قدرت می جوید؛ اما هرچه بیشتر می جوید کمتر می یابد. رضایت، آرامش و اطمینان باطنی، به یقین، با جریان یافتن محاسن اخلاق و حاکمیت مکارم اخلاق در ابعاد حیات انسانی، حاصل خواهد گشت و رهایی از یأس و پوچی و نیل به سعادت ابدی به وسیلۀ آن یافتنی خواهد بود و این، جز در سایۀ ذکر مداوم حق تعالی، عملی نیست که خود فرمود:« أَلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبُ»(رعد:۲۸)
عروج از سطح محاسن اخلاق به اوج مکارم اخلاق، در همه نظام های بشری، اعم از آموزشی، تربیتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و دیگر حوزه ها، الگویی ابدی برای انسان است که اختصاص به نبی خاتم(ص) دارد. اخلاق الهی معبر سعادت حقیقی انسان و نیل او به مراتب قرب حق تعالی است؛ همو که غایت حقیقی و مطلوب ذاتی همۀ ذرات هستی است.
از خداوند منان برای روح ملکوتی علامه طباطبایی«ره» علو درجات و برای خدمتگزاران معارف قرآن و اهل بیت(ع) و پاسبانان اندیشه های تابناک علامه طباطبایی توفیق و سعادت روزافزون مسئلت می کنم.